Artykuły informacyjne z kraju i ze świata

Powrót

: Eksport

Prawo

Wybór prawa w kontraktach międzynarodowych

Spis Treści

Klauzula wyboru prawa

Jak i kiedy dokonać wyboru prawa

Dopuszczalność i ograniczenia wyboru prawa

Kontrakty międzynarodowe należą do tej grupy przejawów aktywności gospodarczej przedsiębiorców, które mogą stwarzać szczególne problemy w praktyce. Ze względu na kreację stosunku prawnego, powiązanego więcej niż z jednym obszarem prawnym (obszarem prawnym więcej niż jednego państwa) powstaje pytanie jakie prawo (prawo jakiego państwa) będzie miało dla niego zastosowanie oraz jaki organ jest właściwy do rozstrzygania sporów z niego wynikających.

Niniejszy artykuł rozpoczyna cykl mający na celu, w sposób przejrzysty, przybliżenie przedsiębiorcom aspektów prawnych zawierania umów w międzynarodowym obrocie gospodarczym W szczególności zaprezentujemy rodzaje i znaczenie klauzul, które powinny być uwzględnione przy zawieraniu kontraktu a mające na celu poprawienie bezpieczeństwa prawnego i ekonomicznego polskiego przedsiębiorcy w kontaktach na arenie międzynarodowej.

Klauzula wyboru prawa

W światowej literaturze prawniczej oraz w praktyce przyjmuje się możliwość wyboru prawa dokonywanego przez strony stosunku prawnego (np. umowy sprzedaży). Analizując poniższy przykład spróbujmy się zastanowić, który z systemów prawnych powinien znaleźć zastosowanie do następującego zdarzenia gospodarczego.

Na targach meblowych w Mediolanie spotkali się przedstawiciele fabryki mebli ABC S.A. z siedzibą w Polsce, w którą zainwestowany został kapitał niemiecki, z przedstawicielami szwedzkiego przedsiębiorstwa zajmującego się dystrybucją mebli. Dżentelmeni maja zamiar zawrzeć umowę handlową lecz zastanawiają się jakie prawo znajdzie dla niej zastosowanie; polskie - ze względu na siedzibę w Polsce producenta, niemieckie – ze względu na kraj pochodzenia środków finansowych, które stanową kapitał akcyjny fabryki, włoskie – ze względu ma miejsce zawarcia umowy a może szwedzkie – ze względu na kraj siedziby przedsiębiorstwa drugiej strony kontraktu.

Problem ten uczestnicy i obserwatorzy życia gospodarczego dostrzegli już w minionych stuleciach. Pojawiły się już wówczas rożne koncepcje poszukiwania prawa właściwego. Jedna z koncepcji przyjmowała, ze prawem właściwym dla danego stosunku prawnego powinno być miejsce zawarcia umowy (w naszym przypadku Mediolan), z kolei inne rozwiązanie proponuje by wskazówką (łącznikiem) decydującym o prawie właściwym było miejsce wykonania umowy (w naszym przypadku było by to prawo polskie lub szwedzkie - jeżeli producent zobowiązałby się dostarczyć wyrób do hurtowni znajdujących się w Szwecji). Niektórzy autorzy włoscy i niemieccy lansują stosowanie prawa państwa, w którym znajduje się siedziba organu orzekającego w sprawie na wypadek sporu. Spotyka się także pogląd, ze prawo właściwe dla stosunków z umów obligacyjnych wskazuje sędzia.

Nad rozwiązaniem tych dylematów prawnicy w sposób zinstytucjonalizowany pracowali już w 1908 roku w toku obrad Instytutu Prawa Międzynarodowego na sesji we Florencji a efektem prac były tzw. reguły florenckie. W 1926 roku w wyniku prac Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego przy Instytucie Prawa Prywatnego Międzynarodowego powstały tzw. rezolucje wiedeńskie. Reguły florenckie miały wyraźny wpływ na rozwiązania przyjęte w polskiej ustawie Prawo Prywatne Międzynarodowe z 1926 roku. Obecnie w Polsce odpowiedź na pytanie, które z praw należy zastosować znajdziemy w ustawie Prawo Prywatne Międzynarodowe (p.p.m.) z 1965 roku. Jest to ustawa, która wiąże tylko polskie sądy, nie stosują jej natomiast sądy innych krajów.

Polski ustawodawca zagwarantował uczestnikom życia społeczno – gospodarczego możność wyboru prawa w art. 25 §1 ustawy p.p.m. Zgodnie z tym przepisem „strony mogą poddać swe stosunki w zakresie zobowiązań umownych wybranemu przez siebie prawu, jeżeli pozostaje ono w związku ze zobowiązaniem”. Należy jednak pamiętać, ze w myśl art.25 §2 p.p.m. „zobowiązania dotyczące nieruchomości podlegają prawu państwa, w którym nieruchomość jest położona”; wybór prawa jest zatem w tym zakresie niedopuszczalny.

Z praktyki obrotu gospodarczego wyraźnie wynika, iż wskazane jest by strony w kontrakcie dokonały wyboru prawa.

Jak i kiedy dokonać wyboru prawa

Partnerzy gospodarczy (strony umowy) mogą dokonać wyboru prawa równocześnie z zawarciem kontraktu przez zamieszczenie w tym celu w umowie odpowiedniej klauzuli (klauzula wyboru prawa). Możliwe jest także dokonanie tej czynności w oddzielnej umowie zawartej wcześniej lub później niż kontrakt główny.

Zgodnie z przyjętym poglądem, a także w myśl art.4 ust.1 konwencji EWG o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 roku, wybór prawa może być dokonany wyraźnie lub w sposób dorozumiany, na co mogą wskazywać okoliczności faktyczne towarzyszące zawarciu umowy. Wybór prawa o charakterze dorozumianym nastąpi gdy:

• strony ustaliły, że właściwym do rozstrzygania przyszłych, ewentualnych sporów wynikających z zawartej umowy jest sądownictwo arbitrażowe danego państwa, wówczas przyjmuje się także, iż prawo obowiązujące w państwie siedziby sądu arbitrażowego będzie regulowało dany stosunek prawny np. gdy strony wskażą jako właściwy do rozstrzygania sporów Sąd Arbitrażowy Federalnej Izby Gospodarczej w Wiedniu domniemywa się, iż sąd ten będzie orzekał na podstawie prawa austriackiego,
• strony wskazały miejsce zawarcia lub wykonania kontraktu bez wyraźnej klauzuli prawa właściwego, prawem obowiązującym jest prawo wskazane w kontrakcie jako miejsce jego zawarcia,
• strony powołały w kontrakcie pewne akty lub przepisy danego państwa, bez wyraźnej klauzuli prawa właściwego (kwestie dotyczące odpowiedzialności za produkt niebezpieczny podlegają regulacji prawa austriackiego, bez wyraźnego wskazania jakiemu prawu podlegają pozostałe regulacje umowne) przyjmuje się wówczas, że prawem właściwym jest prawo tego państwa (w naszym przypadku austriackie),
• strony użyły formularzy opracowanych na podstawie pewnego prawa (np. niemieckiego) bez wyraźnej ogólnej klauzuli prawa właściwego, przyjmuje się wówczas, iż prawem właściwym jest to właśnie prawo (niemieckie),
• strony użyły w kontrakcie waluty pewnego kraju, przyjmuje się wówczas, iż prawem właściwym jest prawo tego kraju; wraz z prowadzeniem EURO jako środka płatniczego w krajach Wspólnot domniemanie to straciło nieco na znaczeniu w obrocie pomiędzy państwami należącymi do unii walutowej, zachowuje jednakże nadal swą aktualność w obrocie z pozostałymi krajami.

Należy zwrócić uwagę w jaki sposób nie wolno kształtować klauzul wyboru prawa. Niedopuszczalne są klauzule zawierające negatywny wybór prawa np. „strony wyłączają stosowanie prawa polskiego do wszelkich spraw wynikających z zawartej umowy”. Wybór prawa w znaczeniu art. 25 p.p.m. oznacza wybór pozytywny tj. pozytywne wskazanie prawa mającego zastosowanie do kontraktu np. „strony poddają wszelkie spory mogące wyniknąć z niniejszej umowy regulacji prawa austriackiego”.

Za niedopuszczalny uznaje się wybór prawa w ogóle nie istniejącego albo już lub jeszcze nie obowiązującego. Wybór prawa nie może się także sprowadzać do upoważnienia osoby trzeciej do określenia prawa właściwego. Nie znaczy to oczywiście, iż wybór prawa musi być dokonany przez strony osobiście. Udział przedstawicieli stron jest przy dokonaniu wyboru prawa ze zrozumiałych względów dopuszczalny.

Wybór prawa właściwego może być dokonany w dowolnej formie, nie jest wiec konieczna forma pisemna. W tej sytuacji mogą się jednakże pojawić problemy natury dowodowej. Druga strona kontraktu może podważać wybór prawa np. polskiego

Dopuszczalność i ograniczenia wyboru prawa

Swoboda stron w wyborze prawa właściwego jest w Polsce ograniczona, gdyż jest on dopuszczalny tylko pod warunkiem, iż wskazane prawo pozostaje w związku ze zobowiązaniem wynikającym z kontraktu. Ustawodawca nie precyzuje bliżej tego związku, należy jednak ze względu na potrzeby obrotu przyjąć liberalną wykładnię tego warunku, wystarczy więc, że:

• jedna ze stron ma siedzibę w państwie, którego prawo zostało wybrane,
• w państwie tym zobowiązanie ma być wykonane,
• w kraju tym ma siedzibę sąd państwowy lub arbitrażowy, któremu spór został poddany.

Przyjmijmy, ze przedsiębiorcy polski i francuski maja zamiar zawrzeć umowę kooperacji przemysłowej. Strony mogą wybrać z pewnością prawo polskie lub francuskie. Powstaje pytanie czy strony mogą wybrać prawo państwa trzeciego, tak by był spełniony warunek „związku ze stosunkiem zobowiązaniowym”.

Dla przedsiębiorcy polskiego wybór prawa francuskiego nie zawsze musi być najszczęśliwszy. Naturalnie system prawny ojczyzny Napoleona jest bardzo wiarygodny i zapewnia teoretycznie obcokrajowcom pełny zakres ochrony. Jednak w praktyce ochrona przedsiębiorcy polskiego może się okazać zupełnie iluzoryczna.

Bardzo często może się zdarzyć, że ze względu na barierę językowa nasz rodak będzie musiał skorzystać z pomocy tłumacza oraz z pomocy prawnej adwokata. Strona francuska może za pomocą instytucji prawa postępowania cywilnego wpływać na przebieg procesu i w konsekwencji przedłużać go „w nieskończoność”.

Reasumując, wybór prawa państwa trzeciego jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy pozostaje w związku ze zobowiązaniem. Warunek ten zostanie spełniony wówczas, gdy dokonując wyboru prawa np. austriackiego ustanowimy także klauzulę arbitrażową, w której wskażemy sądownictwo państwowe lub arbitrażowe, w tym przypadku Austrii, jako właściwe do rozstrzygania sporów mogących wyniknąć z umowy.

W przypadku braku wyboru prawa zastosowanie znajdą normy kolizyjne ustawy p.p.m., które za pomocą różnych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy wskażą nam prawo właściwe. Należy jednak pamiętać, iż zabiegi poszukiwania prawa mogą wielokrotnie sprawić komplikacje.

Opracowanie: Euro Info Centre

Powrót