Artykuły informacyjne z kraju i ze świata

Powrót

: Eksport

Prawo

System kontroli obrotu towarowego z zagranicą

Dlaczego tworzymy w Polsce system kontroli obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa?

I. Wprowadzenie.

Od lat społeczność międzynarodowa obserwuje z narastającym niepokojem dążenia niektórych krajów w różnych regionach świata do posiadania broni masowego rażenia, czy też gromadzenia arsenałów broni konwencjonalnych, w tym opartych o zaawansowane technologie militarne, które mogą zostać wykorzystane w regionalnych konfliktach zbrojnych.
Po 11 września 2001 r. zagadnienia nieproliferacji i kontroli eksportu stały się istotnym przedmiotem debaty międzynarodowej. Problematyka ta podejmowana jest i dyskutowana na różnych forach międzynarodowych, takich jak NATO, UE, ONZ i OBWE i jest także przedmiotem wielostronnych inicjatyw politycznych.
Gromadzenie broni konwencjonalnych przez niektóre państwa, niekontrolowane transfery towarów i technologii podwójnego zastosowania powodujące zagrożenie regionalnego i globalnego pokoju i bezpieczeństwa oraz zagrożenie terroryzmem, spowodowało intensyfikację międzynarodowych wysiłków na rzecz ustanowienia bądź zaostrzenia istniejących reżimów nieproliferacyjnych kontrolujących międzynarodowy obrót bronią konwencjonalną oraz wybranymi kategoriami dóbr, urządzeń i technologii tzw. podwójnego przeznaczenia, posiadającymi obok zastosowań cywilnych również zastosowania militarne i tym samym wiążącymi się z możliwością uzyskania zdolności wytwarzania nowoczesnych systemów broni, zwłaszcza masowego rażenia /jądrowej, chemicznej, biologicznej/ oraz rakietowych środków jej przenoszenia.
Skuteczna, odpowiadająca standardom międzynarodowym, kontrola obrotu z zagranicą produkowanymi w kraju oraz importowanymi "wrażliwymi" towarami i technologiami skutkuje nieskrępowanym dostępem krajowych przedsiębiorstw do najnowocześniejszych towarów, technologii i myśli technicznej, którymi obrót na rynkach światowych objęty jest międzynarodową kontrolą.
Posiadanie przez nasz kraj efektywnego systemu kontroli jest zatem jednym z elementów umożliwiających wejście do Polski zagranicznego kapitału, ważnego czynnika rozwoju gospodarczego. Krajowy system kontroli jest też częścią polityki integracyjnej naszego kraju. Przystąpienie Polski do NATO i w niedalekiej przyszłości do Unii Europejskiej, wiąże się z przyjęciem przez nasz kraj standardów obowiązujących w tych organizacjach, również w zakresie kontroli eksportu, importu i tranzytu towarów i technologii objętych listami kontrolnymi międzynarodowych porozumień nieproliferacyjnych. Polska, jak większość państw, opiera na handlu zagranicznym plany wzmocnienia i rozwoju swojej gospodarki.
Inicjowanych jest wiele programów służących rozwojowi przedsiębiorczości, dynamizujących rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, wspomagających rozwój regionalny, zachęcających inwestorów zagranicznych do trwałej kooperacji z polskim przemysłem także z przemysłem obronnym.
Zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa są motorem naszej gospodarki. Są one głównym źródłem miejsc pracy i pomysłów związanych z działalnością handlową.
Jednakże wraz z rozwijającym się handlem międzynarodowym zwiększa się zagrożenie, że strategicznie ważne towary i technologie podwójnego zastosowania, uzbrojenie, czy wyniki prac badawczych i wdrożeniowych, pozornie nie mające nic wspólnego z bronią mogą dostać się w niepowołane ręce.
Zamachy terrorystyczne w USA i innych krajach wskazują, że jest to możliwe.

W przekonaniu Ministerstwa skala obrotu z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym zależeć będzie w dużej mierze od postawy polskich przedsiębiorców wobec wyzwań wynikających z międzynarodowej, wspólnej z państwami NATO i Unii Europejskiej polityki zagranicznej i wspólnej polityki bezpieczeństwa. Przekonanie, że Polska w nieodległej przyszłości stanie się członkiem Unii Europejskiej było powodem modyfikacji w 2000 roku regulacji prawnych, mechanizmów i procedur, związanych z kontrolą obrotu z zagranicą towarami i technologiami podwójnego zastosowania oraz uzbrojeniem i dostosowania ich do unijnego porządku prawnego. W styczniu 2001 roku weszła w życie ustawa o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

II. Wspólna polityka zagraniczna - wspólna polityka bezpieczeństwa

W międzynarodowym systemie kontroli obrotu uzbrojeniem oraz towarami i technologiami podwójnego zastosowania, wypracowanym przez międzynarodowe organizacje i porozumienia nieproliferacyjne oraz reżimy kontrolne, uczestniczy ponad 30 najbardziej rozwiniętych państw świata.
Polska jest członkiem wszystkich organizacji i ugrupowań nieproliferacyjnych i ratyfikowała wszystkie ważne międzynarodowe konwencje i traktaty. Współdziałamy z uczestnikami tych porozumień i reżimów, w celu przyczynienia się do regionalnego i międzynarodowego bezpieczeństwa i stabilności, poprzez zwiększenie przejrzystości i odpowiedzialności w transferach broni konwencjonalnych oraz towarów i technologii podwójnego zastosowania, by zapobiec ich nagromadzeniu, powodującemu destabilizację międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

W międzynarodowych działaniach na rzecz:

• wspólnych działań przeciw rozpoznanym lub prawdopodobnym organizacjom terrorystycznym,
• wstrzymania wymiany handlowej z krajami prowadzącymi działania wojenne i popierającymi międzynarodowy terroryzm przeciwdziałania wzrostowi potencjału militarnego państw stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego,
• niedopuszczenia do rozpowszechniania broni masowego rażenia oraz broni konwencjonalnych i technologii służących ich rozwijaniu,
• ograniczenia obrotu, wymierzonego przeciwko niektórym instytucjom i organizacjom w krajach objętych całkowitym lub częściowym embargiem ONZ i Unii Europejskiej, nie może zabraknąć naszego kraju, jako odpowiedzialnego i świadomego swoich zobowiązań partnera politycznego i uczestnika międzynarodowej wymiany handlowej.

Polska pozostaje stroną traktatów i porozumień międzynarodowych, z których wynikają zobowiązania do kontroli eksportu i importu niektórych "wrażliwych" kategorii towarów i technologii. Zobowiązania nieproliferacyjne naszego kraju stanowią istotny czynnik naszej polityki zagranicznej, naszych międzynarodowych wysiłków dla utrzymania pokoju. Kontrola obrotu przestaje być sprawą wewnętrzną poszczególnych krajów, a staje się głównym filarem polityki zagranicznej i bezpieczeństwa NATO i Unii Europejskiej i współpracy Państw Członkowskich w tym zakresie.
Polska jest członkiem wszystkich organizacji i ugrupowań nieproliferacyjnych (Organizacji Zakazu Broni Chemicznej - OPCW, Organizacji Układu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych - CTBTO, Porozumienia z Wassenaar, Grupy Australijskiej, Grupy Dostawców Jądrowych - NSG, Komitetu Zanggera, Reżimu Kontrolnego Technologii Rakietowych - MTCR) oraz stroną wszystkich ważnych traktatów i konwencji:

• Układu o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą (PTBT)
• Układu o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej (NPT),
• Konwencji o fizycznej ochronie materiałów jądrowych,
• Protokołu zakazującego używania w czasie wojny gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków wojny bakteriologicznej (Geneva Protokol),
• Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej i toksycznej oraz o ich zniszczeniu (BW Convention),
• Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów (Chemical Weapons Convention, CWC),
• Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych rodzajów broni konwencjonalnych, które mogą być uznawane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki (CCW Convention),
• Konwencji o zakazie użycia, gromadzenia zapasów i transferów min przeciwpiechotnych i o ich zniszczeniu (Konwencja Ottawska),
• Układu w sprawie Antarktydy,
• Układu o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (Outer Space Treaty),
• Układu o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu (Seabed Treaty),
• Konwencji o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich (Enmond Convention),
• Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE Treaty),
• Aktu końcowego negocjacji w sprawie limitów osobowych konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie,
• Dokumentów Wiedeńskich 1990, 1992 i 1994 w sprawie budowania środków zaufania i bezpieczeństwa,
• Traktatu o otwartych przestworzach,
• Konwencji o zapobieganiu i ściganiu zbrodni ludobójstwa,
• Konwencji Genewskiej w sprawach ochrony osób cywilnych w czasie działań wojennych,
• Protokołu I załączonego do Konwencji Genewskiej w sprawie ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych.

III. Regulacje systemowe przyjęte w prawie polskim.

Ustawa o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa zachowuje zebrane w minionych latach w Polsce doświadczenia. Przeniesiono do niej z poprzednich regulacji prawnych te, które sprawdziły się w praktyce (procedura wydawania zezwoleń indywidualnych, ich cofania i zmiany, instytucja międzynarodowego certyfikatu importowego, certyfikatu weryfikacji dostawy, oświadczenia końcowego użytkownika, kontroli obrotu), a także uwzględniono kluczowe elementy kontroli obrotu z zagranicą towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz uzbrojenia, praktykowane w państwach Unii Europejskiej i NATO:

• wprowadzono zezwolenia generalne i zezwolenia globalne na eksport, import lub tranzyt towarów lub technologii objętych kontrolą,
• rozszerzono kontrolę na towary nie wymienione w listach kontrolnych, jeżeli istnieje niepewność, co do ich ostatecznego zastosowania,
• wprowadzono kontrolę obrotu technologii trudno uchwytnych, przekazywanych za pomocą komputerów, faksów, telefonów, szkoleń,
• umożliwiono angażowanie się przedsiębiorstwa w proces kontroli obrotu z zagranicą towarami strategicznymi,
• stworzono podstawy do rozwoju partnerskiej współpracy przedsiębiorców z administracją rządową.

Ustawa stanowi, że obrót z zagranicą towarami i usługami o znaczeniu strategicznym jest zabroniony z mocy prawa, jeżeli nie zostały spełnione przez przedsiębiorcę warunki i ograniczenia określone w tej ustawie, przepisach innych ustaw oraz umowach i innych zobowiązaniach międzynarodowych. Taki zapis oznacza, że wydawane przez Ministerstwo zezwolenie na eksport, import, tranzyt lub świadczenie usługi jest przywilejem, który przedsiębiorca otrzymuje, gdy spełni wszystkie warunki określone w przepisach prawa oraz umowach i zobowiązaniach międzynarodowych. Przywilej taki - w postaci wydanego zezwolenia - można przedsiębiorcy odebrać, zmienić go lub w ogóle nie wydać.

IV. Kontrola eksportu.

Zgodnie z przywołaną wyżej ustawą, polski przedsiębiorca przed złożeniem wniosku w wydanie zezwolenia indywidualnego, jest zobowiązany upewnić się czy:

• końcowy użytkownik ma zamiar wykorzystać uzbrojenie do łamania lub tłumienia praw człowieka i podstawowych swobód,
• dostawa uzbrojenia będzie stanowić zagrożenie dla pokoju lub w inny sposób przyczyni się do zakłócenia stabilizacji w regionie,
• kraj końcowego przeznaczenia popiera, ułatwia lub zachęca do terroryzmu lub przestępczości międzynarodowej,
• uzbrojenie może być użyte w innym celu niż do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb obrony i bezpieczeństwa państwa odbiorcy.

Dodatkowo Ministerstwo żąda od polskiego przedsiębiorcy dostarczenia międzynarodowego certyfikatu importowego lub oświadczenia końcowego użytkownika, potwierdzonego przez właściwe władze kraju zagranicznego importera. Oświadczenie końcowego użytkownika jest wystawiane przez zagranicznego końcowego użytkownika i zawiera treść wymaganą przez Ministerstwo. Oświadczenie to ma być także poświadczone przez zagranicznego importera i właściwe władze kraju końcowego przeznaczenia.
Jest to dokument wykorzystywany we wszystkich transakcjach eksportowych i ma na celu przekazanie odpowiedzialności na zagranicznych partnerów handlowych i ich władze oraz zabezpieczenie transferu towarów przed dostawą do nieuprawnionego odbiorcy. Oświadczenie, oprócz takich informacji jak:

• określenie kraju końcowego przeznaczenia,
• nazwę i adres zagranicznego końcowego użytkownika,
• określenie towaru o znaczeniu strategicznym, jego opis, ilość i wartość,
• opis ostatecznego zastosowania towaru o znaczeniu strategicznym,
• wskazanie pośrednich odbiorców i nabywców,
• zobowiązanie do nie przekazywania towaru o znaczeniu strategicznym żadnemu innemu odbiorcy bez uprzedniej zgody polskich organów kontroli obrotu, powinno też zawierać zobowiązanie, że bez wcześniejszej pisemnej zgody Rządu Rzeczypospolitej Polskiej zagraniczny końcowy użytkownik i importer nie będzie:
  • reeksportować,
  • sprzedawać,
  • komukolwiek pożyczać, lub w inny sposób dysponować towarami/technologiami wymienionymi w oświadczeniu, poza krajem ostatecznego użytkownika,

Zobowiązanie to dotyczy również części zamiennych, specjalistycznego oprzyrządowania, dokumentacji i instrukcji, niezbędnych do obsługi serwisowej. Wymagane przez Ministerstwo zobowiązania, umieszczane w oświadczeniu końcowego użytkownika, oświadczeniu zagranicznego importera oraz w poświadczeniu urzędu administracji rządowej kraju końcowego użytkownika pozwalają scedować odpowiedzialność na zagraniczne władze i sprowadzić do minimum niebezpieczeństwo transferu towarów do nieuprawnionego odbiorcy.

V. Kontrola importu.

Na podstawie przepisów ustawy z 29 listopada 2000 r. Ministerstwo może wydać certyfikat importowy lub potwierdzić oświadczenie końcowego użytkownika tylko w przypadku, gdy władze kraju zagranicznego importera tego wymagają.
Ustawa stanowi także, że międzynarodowy certyfikat importowy oraz oświadczenie końcowego użytkownika są dokumentami przeznaczonymi do okazania właściwym władzom poza granicami Polski i zaświadczają o wiarygodności polskiego importera oraz o objęciu kontrolą przez powołane do tego organy transakcji importu do Polski towarów o znaczeniu strategicznym.
Ministerstwo może odmówić wydania certyfikatu importowego lub odmówić potwierdzenia oświadczenia końcowego użytkownika, jeżeli nie jest możliwe potwierdzenie, że import do Polski objęty jest kontrolą, bądź brak jest rękojmi do prowadzenia obrotu towarami o znaczeniu strategicznym zgodnego z prawem.

VI. Kontrola obrotu innymi towarami nie wymienionymi w listach kontrolnych.

Polskie regulacje prawne przewidują też, że przedsiębiorca jest obowiązany wystąpić z wnioskiem o wydanie zezwolenia na eksport lub usługę pośrednictwa w eksporcie towarów nie znajdujących się w wykazach towarów strategicznych, na które wymagane jest zezwolenie, jeżeli wie lub ma uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że :

• eksportowane towary lub usługi mogą zostać w całości lub części wykorzystane do łamania lub tłumienia praw człowieka i podstawowych swobód,
• dostawa towarów będzie stanowić zagrożenie dla pokoju lub w inny sposób przyczyni się do zakłócenia stabilizacji w regionie,
• kraj końcowego przeznaczenia popiera, ułatwia lub zachęca do terroryzmu lub przestępczości międzynarodowej,
• eksportowane towary mogą być użyte w innym celu, niż do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb obrony i bezpieczeństwa państwa odbiorcy.

VII. Kontrola tranzytu.

Wspomniana wyżej ustawa stanowi, że tranzyt nie krajowego towaru podwójnego zastosowania, którego przemieszczanie ma się zakończyć poza polskim obszarem celnym, wymaga zezwolenia wydawanego przez dyrektora granicznego urzędu celnego. Zezwolenie takie wydaje się na wniosek przewoźnika.
Zezwolenia na tranzyt pośredni, tj. tranzyt uzbrojenia oraz towarów i technologii podwójnego zastosowania, którego przemieszczenie przez polski obszar celny następuje z przeładunkiem / np. w porcie morskim / wydaje Ministerstwo. Eksport, import lub tranzyt towarów o znaczeniu strategicznym może odbywać się wyłącznie w wyznaczonych urzędach celnych.

VIII. Pośrednictwo

Zgodnie z przywołaną wyżej ustawą z 29 listopada 200 r. nt. kontroli obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przedsiębiorcy świadczący usługi związane z tym obrotem, tj. spedytorzy, przewoźnicy, przeładowcy, doradcy handlowi uczestniczący w jakiejkolwiek formie w czynnościach związanych z eksportem, importem, tranzytem uzbrojenia, sprzętu wojskowego, towarów i technologii podwójnego zastosowania, leasingiem, darowiznami, pożyczkami, użyczenie lub aportem do spółki są włączeni do systemu kontroli nadzorowanego przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej.

IX. Wydawanie zezwoleń i ich zakres.

Elementem kontroli są także decyzje administracyjne, zezwalające na obrót z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym. Zezwolenia takie wydaje Ministerstwo. Wydawane są one na:

• eksport, import, tranzyt towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz uzbrojenia i sprzętu wojskowego,
• darowizny, pożyczki, użyczenia, leasing tych towarów,
• świadczenie usług spedycyjnych, przewozowych i załadowczych,
• świadczenie usług pośrednictwa, doradztwa handlowego, pomocy w zawieraniu umów handlowych, związanych z obrotem towarami o znaczeniu strategicznym.

Na eksport, import, tranzyt towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz na eksport, import, tranzyt uzbrojenia i sprzętu wojskowego lub wykonywania usług w tym zakresie, wydawane są obecnie wyłącznie zezwolenia indywidualne. Obejmują one określony towar lub usługę, związaną z takim towarem oraz kraj, z którym obrót może być prowadzony przez określonego przedsiębiorcę.

W przyszłości, tj. po 3 latach, jak stanowi ustawa z 29 listopada 2000 roku, Ministerstwo wydawać będzie również zezwolenia:

generalne - obejmujące typ lub kategorię towarów podwójnego zastosowania, którymi obrót może być prowadzony z jednym lub większą liczbą określonych krajów, globalne - obejmujące typ lub kategorię towarów podwójnego zastosowania, którymi obrót może być prowadzony bez określenia kraju, z którym obrót taki może nastąpić. Oprócz wymienionych zezwoleń Ministerstwo wydaje także międzynarodowe certyfikaty importowe oraz poświadcza oświadczenia końcowego użytkownika.

X. Inne instytucje rządowe, włączone do procesu kontroli i wydawania zezwoleń.

Ministerstwo Gospodarki wydaje zezwolenia indywidualne po zasięgnięciu opinii organów opiniujących i po stwierdzeniu, że spełnione zostały wymagane prawem warunki do ich wydania.

Zgodnie z ustawą z 29 listopada 2000 r. organami opiniującymi są:

• Minister Spraw Zagranicznych,
• Agencja Wywiadu,
• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
• Minister Obrony Narodowej,
• Minister Finansów,
• Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji,
• Prezes Państwowej Agencji Atomistyki,

Bez opinii w/w organów zezwolenia nie mogą być wydane.

XI. Odmowa, cofanie, zmiana wydanych zezwoleń.

Ministerstwo odmawia, w drodze decyzji administracyjnej, wydania zezwolenia na eksport, import, tranzyt lub na świadczenie usług z tym obrotem związanych, jeżeli:

• prowadzenie takiego obrotu narusza zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej, wynikające z umów międzynarodowych,
• wymaga tego ważny interes polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej ,
• wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej,
• wymaga tego ważny interes gospodarczy Rzeczypospolitej Polskiej,
• przedsiębiorca nie daje rękojmi zgodnego z prawem prowadzenia obrotu.

Ministerstwo odmawia wydania zezwolenia na obrót towarami o znaczeniu strategicznym, jeżeli towary te mogą być w całości lub części wykorzystane do nielegalnego lub sprzecznego z interesem Rzeczpospolitej Polskiej wdrażania, produkcji, eksploatacji, obsługi, konserwacji, przechowywania, wykrywania, identyfikacji lub rozprzestrzeniania broni masowego rażenia, a w szczególności broni chemicznej, biologicznej lub jądrowej, a także wdrażania, produkcji, utrzymania, magazynowania środków zdolnych do przenoszenia takiej broni.
Ministerstwo może odmówić wydania zezwolenia na obrót, jeżeli:

• istnieje ryzyko zmiany końcowego użycia lub miejsca przeznaczenia towarów o znaczeniu strategicznym,
• przedsiębiorca w swojej dotychczasowej działalności naruszył przepisy dotyczące obrotu towarami o znaczeniu strategicznym.

Ministerstwo, po zasięgnięciu opinii organów opiniujących, może w każdym czasie, w drodze decyzji administracyjnej, cofnąć lub zmienić już wydane zezwolenie indywidualne, jeżeli wystąpił chociaż jeden z warunków ograniczających, wymienionych wyżej oraz w przypadku, gdy przedsiębiorca postępuje wbrew warunkom określonym w zezwoleniu.

XII. Listy kontrolne.

Najnowszy wykaz towarów o znaczeniu strategicznym obowiązuje od listopada 2002 r. Został on opublikowany, jako załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki. Nowy wykaz zastąpił poprzedni, obowiązujący od lipca 2001 roku.
Wykaz ten zawiera listę uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz listę towarów i technologii podwójnego zastosowania, które objęte są w/w kontrolą obrotu z zagranicą. Polskie listy kontrolne (lista towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz lista uzbrojenia) są wiernym tłumaczeniem list kontrolnych Unii Europejskiej i nie zawierają nic ponad to, co jest kontrolowane w Unii Europejskiej.

XIII. Wewnętrzny system kontroli.

W rozwijającej się polskiej gospodarce nie jest możliwe ani pożądane, aby administracja rządowa kontrolowała każdą transakcję handlową poprzez proces administrowania obrotem. Takie rozwiązania spowodowałyby pojawienie się procedur i mechanizmów paraliżujących eksport towarów i technologii podwójnego zastosowania, uzbrojenia, sprzętu wojskowego, co mogłoby przyczynić się do opóźnienia bądź ograniczenia aktywności gospodarczej polskich przedsiębiorstw.
Kontrola obrotu powinna funkcjonować przede wszystkim w przedsiębiorstwach przemysłowych, firmach handlowych, ośrodkach badawczych i wdrożeniowych, u pośredników m.in. takich jak spedytorzy, przewoźnicy, przeładowcy, doradcy handlowi, u których muszą powstać ich własne, wewnętrzne systemy kontrolne. Faktyczną kontrolę muszą zorganizować u siebie polscy producenci, eksporterzy, użytkownicy, ośrodki naukowo-badawcze, itp., produkujący, użytkujący eksportujący towary i technologie podwójnego zastosowania, sprzęt wojskowy i uzbrojenie objęte międzynarodową kontrolą oraz pośrednicy, Najważniejszym narzędziem zapobiegania transferom strategicznie ważnych towarów, w tym uzbrojenia i sprzętu wojskowego, do niewłaściwych odbiorców jest Wewnętrzny System Kontroli funkcjonujący w każdym z przedsiębiorstw.
System ten jest fragmentem szerszego systemu łączącego polskie przedsiębiorstwa, polskie instytucje rządowe i organizacje międzynarodowe ustalające reguły i zasady handlu uzbrojeniem, sprzętem wojskowym oraz towarami i technologiami podwójnego zastosowania. Wszystkie te ogniwa współpracują ze sobą w celu zwiększenia międzynarodowego bezpieczeństwa i utrzymania pokoju.

Przepisy ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. stanowią, że przedsiębiorca jest zobowiązany, przed złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia indywidualnego, upewnić się w szczególności, czy:

• końcowy użytkownik ma zamiar wykorzystać uzbrojenie do łamania lub tłumienia praw człowieka i podstawowych swobód,
• dostawa uzbrojenia będzie stanowić zagrożenie dla pokoju lub w inny sposób przyczyni się do zakłócenia stabilizacji w regionie,
• kraj końcowego przeznaczenia popiera, ułatwia lub zachęca do terroryzmu lub przestępczości międzynarodowej,
• uzbrojenie może byś użyte w innym celu, niż do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb obrony i bezpieczeństwa państwa odbiorcy.

W celu realizacji powyższego obowiązku przedsiębiorca jest obowiązany utworzyć i stosować wewnętrzny system kontroli i zarządzania obrotem towarami o znaczeniu strategicznym, który pomaga prowadzić każdą transakcję w sposób indywidualny, z zachowaniem obowiązujących reguł prawnych.
Z punktu widzenia zarządzania wewnętrzny system kontroli funkcjonuje jako instrument zabezpieczający firmę przed działaniami, niezgodnymi z krajowymi wymogami kontroli obrotu oraz zobowiązaniami międzynarodowymi w tym zakresie. Posiadając własny wewnętrzny system kontroli polskie firmy będą w stanie chronić swój handlowy interes oraz swój wizerunek w oczach partnerów zagranicznych.

We wrześniu 2001 r. Ministerstwo przekazało przedsiębiorcom uczestniczącym w obrocie z zagranicą towarami strategicznymi program na płytach CD, zawierający komplet informacji, niezbędnych do wdrożenia wewnętrznego systemu kontroli. Program ten jest zsynchronizowany z normami serii ISO 9000 oraz spełnia wymagania i zalecenia międzynarodowych reżimów nieproliferacyjnych. Zgodnie z polskimi regulacjami prawnymi wewnętrzny system kontroli podlega certyfikacji zgodności z wymaganiami międzynarodowych norm serii ISO 9000 i dodatkowymi wymaganiami akceptowanymi przez Ministerstwo Gospodarki.
Program przekazany przedsiębiorstwom na płytach CD umożliwia im ujęcie w wewnętrznym systemie kontroli następujących elementów:

• deklaracja polityki firmy,
• dobór personelu,
• archiwizacja danych,
• szkolenie,
• procedury realizacji zamówień,
• powiadamianie,
• analiza listy odmów,
• klasyfikacja produktów,
• analiza ryzyka zmiany przeznaczenia towarów,
• kontrola wewnętrzna,
• transfer technologii,
• certyfikacja systemu.

Wewnętrzny system kontroli:

• reguluje zasady obrotu z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym,
• określa sposób ewidencji eksportu, importu, tranzytu,
• pozwala kontrolować nawet najmniejszą komórkę w przedsiębiorstwie
• jest elementem krajowego systemu kontroli
• porządkuje proces decyzyjny w przedsiębiorstwie,
• pozwala eliminować błędy pracowników
• buduje wiarygodność firmy.

WSK opiera się na 3 filarach:

1. znaj swojego zagranicznego partnera,
2. znaj parametry techniczne towaru którym handlujesz,
3. miej wiedzę do czego twój wyrób może być użyty.

XIV. Monitorowanie przedsiębiorców prowadzących obrót z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym i ich kontrola.

W maju 2001 r. Ministerstwo otrzymało w darze od Rządu USA sprzęt komputerowy oraz oprogramowanie do automatyzacji procesu licencjonowania obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

System ten, o nazwie TRACKER, pozwala na:

• gromadzenie i przetwarzanie znacznie większej ilości danych,
• automatyczną archiwizację wszystkich faz konsultacji i wydanych opinii,
• dogłębną analizę zarówno procesu decyzyjnego, jak i informacji, dotyczących towarów, technologii, usług, wnioskodawców i innych stron kontraktu,
• przygotowanie zezwoleń na eksport, import, tranzyt, na świadczenie usług,
• przygotowanie certyfikatów, znaczne usprawnienie kontroli eksportu, importu i tranzytu.

W czerwcu 2002 roku do sieci komputerowej Ministerstwa zastały przyłączone komputery w innych organach administracji rządowej ( MSZ, AW, ABW, MON, MSWiA, PAA, MF ), co znacznie przyspieszyło proces opiniowania wniosków.

XV. Kontrola przedsiębiorców.

Użytkując system TRACKER tworzymy też bazę danych przedsiębiorstw, które działają niezgodnie z prawem lub też znajomość przez nie prawa jest niewystarczająca. Informacje te z kolei są przydatne przy przeprowadzaniu kontroli przedsiębiorstw, prowadzących obrót z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym. Kontrola przedsiębiorstwa obejmuje w szczególności:

• przestrzeganie zgodności obrotu z wydanym zezwoleniem, w tym weryfikację transakcji po jej dokonaniu,
• działanie wewnętrznego systemu kontroli,
• prawidłowość prowadzenia ewidencji obrotu towarami o znaczeniu strategicznym.

Kontrolę przeprowadza Ministerstwo przy współdziałaniu ekspertów z określonych urzędów i agencji rządowych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w obrocie z zagranicą towarami o znaczeniu strategicznym Ministerstwo wzywa przedsiębiorcę do przywrócenia stanu zgodnego z przepisami, w terminie miesiąca od dnia doręczenia wezwania. Po bezskutecznym upływie tego terminu Ministerstwo cofa, w drodze decyzji administracyjnej, zezwolenie indywidualne. W przypadku zezwoleń globalnych i generalnych Ministerstwo będzie wydawać decyzję administracyjną, zakazującą przedsiębiorcy korzystania z zezwolenia, informując o wydanej decyzji organy opiniujące.
Następne zezwolenia przedsiębiorca może otrzymać nie wcześniej, niż po upływie 3 lat, od dnia kiedy decyzje o cofnięciu zezwoleń stały się ostateczne.

XVI. Współpraca przedsiębiorców z administracją rządową

Mnogość firm prowadzących działalność gospodarczą w Polsce i ich różnorodność w sensie prawnym /spółki akcyjne, spółki z o.o., spółki z udziałem podmiotów krajowych jak i zagranicznych, przedsiębiorstwa państwowe/, ale również skala międzynarodowych decyzji dotyczących nieproliferacji sprawiają, że stworzenie efektywnego krajowego systemu kontroli obrotu z zagranicą drogą kierowanych przez administrację centralną nakazów, zakazów i dyrektyw nie jest możliwe.
Konieczny stał się pogłębiony dialog administracji rządowej z przedsiębiorcami. Wymaga to z kolei rozwinięcia wiedzy organizacji gospodarczych, przedsiębiorstw produkcyjnych, firm handlowych, ośrodków badawczych i wdrożeniowych, izb przemysłowo-handlowych o polityce państwa w zakresie nieproliferacji, obowiązujących reguł prawnych w zakresie kontroli obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
W nowocześnie funkcjonującym państwie, aspirującym do członkostwa w Unii Europejskiej, przedsiębiorca powinien być partnerem administracji rządowej i mieć elementarną wiedzę o międzynarodowych porozumieniach nieproliferacyjnych. Celem takiej współpracy jest posługiwanie się takimi mechanizmami i procedurami kontrolnymi, które tworząc system kontroli odpowiadający międzynarodowym standardom, nie będą ograniczały swobody działania polskich przedsiębiorców ponad konieczne minimum i nie będą stawiały ich w sytuacji gorszej niż ta, w jakiej znajdują się ich zagraniczni konkurenci.
Posiadając własny wewnętrzny system kontroli polskie firmy są w stanie chronić swój handlowy interes oraz swój wizerunek w oczach partnerów zagranicznych.

Kontrola eksportu towarów, technologii i usług o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa ma do spełnienia nowe zadania. Jest to przede wszystkim równoważenie interesów gospodarczych przedsiębiorców z interesem polityki zagranicznej państwa i budowanej z państwami Unii Europejskiej wspólnej polityki bezpieczeństwa. Dajemy przedsiębiorcom samodzielność w prowadzeniu handlu, pod warunkiem jednak wdrożenia własnej samokontroli.
Z punktu widzenia zarządzania system kontroli i zarządzania obrotem funkcjonuje jako instrument zabezpieczający firmę przed działaniami niezgodnymi z krajowymi wymogami kontroli obrotu oraz porozumieniami i zobowiązaniami międzynarodowymi w tym zakresie. Posiadając własny system kontroli i zarządzania obrotem polskie firmy będą w stanie chronić swój handlowy interes oraz swój wizerunek w oczach partnerów zagranicznych.

Posiadanie wewnętrznego systemu kontroli leży w interesie polskich przedsiębiorców, bowiem:

• pomaga zabezpieczyć polską firmę przed przypadkowym naruszeniem obowiązujących przepisów, co mogłoby pociągnąć za sobą sankcje ekonomiczne i karne,
• może być istotnym czynnikiem przemawiającym na korzyść polskiego przedsiębiorstwa (i jego zarządu) w przypadku naruszenia przepisów kontroli obrotu,
• brak systemu kontroli obrotu może utrudniać kontakty handlowe z zagranicznymi firmami zdecydowanymi przestrzegać zasad kontroli obrotu. System proponowany polskim przedsiębiorcom jest w pełni zgodny z międzynarodowymi standardami, posługuje się tymi samymi pojęciami i ma identyczną strukturę.

Idea wewnętrznego systemu kontroli opiera się na współpracy przedsiębiorców i instytucji rządowych, w celu zapobiegania nagromadzaniu się broni oraz towarów i technologii podwójnego zastosowania, mogącemu zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu.
Wdrożenie wewnętrznego systemu kontroli w polskich firmach jest równie ważne dla samej firmy, jak i dla całego kraju.

XVII. Sankcje karne i kary pieniężne.

Ustawa z dnia 29 listopada 2000 roku o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa stanowi w tym zakresie m.in.:

• Kto dokonuje eksportu, importu, tranzytu lub świadczy usługi z tym obrotem związane bez zezwolenia lub, chociażby nieumyślnie, wbrew warunkom określonym w zezwoleniu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 10.
• Jeżeli sprawca, dokonujący obrotu wbrew warunkom określonym w zezwoleniu, działa nieumyślnie i przywrócił stan zgodny z ustawą, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do lat 2.
• W razie skazania za powyższe przestępstwa sąd może orzec przepadek towarów o znaczeniu strategicznym lub innych przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia albo pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa, w tym środków płatniczych i papierów wartościowych, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy.
• Kto utrudnia przeprowadzanie kontroli w przedsiębiorstwie podlega karze grzywny.
• Przedsiębiorcy, który dokonuje obrotu bez ważnego zezwolenia, organ kontroli obrotu wymierza karę pieniężną w wysokości do 200.000 złotych.
• Przedsiębiorcy, który dokonuje obrotu wbrew warunkom określonym w zezwoleniu, organ kontroli obrotu wymierza karę pieniężną w wysokości do 100.000 złotych.

XVIII. Cele długofalowe:

Polski system kontroli obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa pozwala spełnić oczekiwania partnerów z NATO i Unii Europejskiej oraz stwarza możliwości osiągnięcia następujących celów:

• włączenie polskich przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych, usługowych, ośrodków naukowych, pośredników (m.in. takich jak spedytorzy, przewoźnicy, przeładowcy, doradcy handlowi) do wspólnych działań przeciw organizacjom wywołującym lokalne bądź regionalne konflikty zbrojne,
• włączenie polskich przedsiębiorców do wspólnych działań przeciw rozpoznanym lub prawdopodobnym organizacjom terrorystycznym w celu zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
• harmonizacja działań polskich przedsiębiorców i polskiej administracji z działaniami państw - członków Unii Europejskiej na rzecz zapobiegania proliferacji broni masowego rażenia i destabilizującemu gromadzeniu broni konwencjonalnych oraz niekontrolowanym transferom towarów i technologii podwójnego zastosowania powodujących zagrożenie regionalnego i globalnego pokoju i bezpieczeństwa,
• stworzenie, wzorem państw Unii Europejskiej i NATO, warunków dla rozwoju dialogu i wymiany informacji pomiędzy przedsiębiorcami a administracją rządową w zakresie kontroli obrotu; zaznajomienie przedsiębiorców i organizacji gospodarczych oraz ośrodków naukowych i pośredników z środkami i metodami kontroli obrotu,
• utrwalenie przekonania przedsiębiorców, że kontrola obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa jest konieczna i pożyteczna i wyjaśnienie, dlaczego wsparcie z ich strony ma znaczenie podstawowe dla skuteczności tej kontroli,
• ułatwienie krajowym podmiotom gospodarczym poznania i zrozumienia międzynarodowych uwarunkowań oraz zrozumienia uregulowań prawnych w tym zakresie i poszerzenie grona osób, które wiedzą dlaczego system kontrolny jest koniecznym elementem polskiej polityki gospodarczej i zagranicznej, dostarczenie przedsiębiorstwom większej ilości informacji na temat budowy modelowego wewnętrznego systemu kontroli i zarządzania obrotem zapewniającego przestrzeganie międzynarodowych zobowiązań i porozumień w tym zakresie.

XIX . Podsumowanie.

Przedstawiony wyżej system kontroli obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa zaczął obowiązywać 1 stycznia 2001 r. Jego skuteczność będzie zależała od pełnego zaangażowania się wszystkich uczestników obrotu i zrozumienia przez nich, że poddanie się mechanizmom i procedurom kontrolnym, tworzącym system kontroli odpowiadający międzynarodowym standardom, nie będzie ograniczeniem swobody działania polskich przedsiębiorców, a może być swego rodzaju przywilejem.
Można uznać, że Polska wprowadzając w życie system kontroli i ograniczenie dostaw uzbrojenia, sprzętu wojskowego, towarów i technologii, które mogą być użyte do produkcji broni masowego rażenia przez organizacje terrorystyczne, przyłączyła się do działań, podejmowanych przez społeczność międzynarodową w zakresie tworzenia wspólnej polityki, realizowanej w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Dla pełniejszego zrozumienia roli, jaką w systemie kontroli pełnią wszyscy jej uczestnicy, Ministerstwo rozpoczęło serię szkoleń dla przedsiębiorców. Szkolenia te finansowane są obecnie z funduszy zagranicznych, jednakże dalsze korzystanie z nich nie będzie możliwe.
Kontynuacja szkoleń, jak też innych działań służących pełnemu włączeniu się przedsiębiorców do systemu kontroli, powinna być finansowana z budżetu państwa. Szkoleniami tymi powinny być objęte również uczelnie wyższe, instytuty naukowo-badawcze i inne ośrodki myśli technicznej, bowiem organizacje te dysponują tzw. "technologiami nieuchwytnymi". Transfer tego typu wartości intelektualnych, dotyczących technologii o znaczeniu strategicznym, bardzo często dokonuje się na różnego rodzaju seminariach, konferencjach naukowych i szkoleniach, a więc przekazywanie wiedzy w taki sposób winno także podlegać swoistej samokontroli.

http://www.mg.gov.pl/struktur/wwwdke/dke/dke.htm

Powrót