Rozważając konkurencyjność międzynarodową Japonii należy omówić dokładnie przedsiębiorstwa z tego kraju. Jest to oczywiste, że państwo zapewnia firmom odpowiednie warunki do działania, jednak to właśnie od nich zależy w dużej mierze, czy utrzymają się na rynkach międzynarodowych. Dla porównania oraz określenia pewnego otoczenia przedsiębiorstw z Kraju Kwitnącej Wiśni omówiono krótko koreańskie czebole oraz chińskie przedsiębiorstwa rodzinne. Przede wszystkim pokazano różnice pomiędzy nimi a ich japońskimi odpowiednikami.

Firmy japońskie są ostatnio coraz częściej przedmiotem zainteresowania i studiów, zarówno w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, jak i w Polsce. Nadal jednak przedmiot ten nie jest zbyt dobrze znany. W świadomości powszechnej funkcjonuje wiele stereotypów wywodzących się z bardzo powierzchownej wiedzy połączonej z "modą na Japonię". Zjawisko to charakteryzuje się głównie przecenianiem uwarunkowań kulturowych, które, jakkolwiek istotne, nie mogą przesłaniać ważniejszych przesłanek, takich jak współpraca z państwem czy też struktura przedsiębiorstw i grup.

Po drugie powszechne jest przecenianie możliwości japońskich firm. Co prawda należy doceniać ich niemałe osiągnięcia na rynku globalnym, jednak faktem jest, że istnieją na nim także korporacje z innych państw, przez tyle lat nie wyparte przez Japończyków. Ostatnie kryzysy finansowe w Kraju Kwitnącej Wiśni (1992 i 1997 r.) pokazują nam też, że system gospodarczy funkcjonujący tam nie jest niezawodny. Należy traktować przedsiębiorstwo wschodnie jako inny sposób organizacji, oczywiście pozostający pod pewnym wpływem kultury danego kraju oraz w znacznej mierze z niej się wywodzący. Ocenianie go jako lepszy lub gorszy nie ma sensu, jest on po prostu specyficzny i dlatego warto go poznać, aby móc skutecznie konkurować, wykorzystując jego słabe strony wraz ze swoimi silnymi.

Jak zauważa Oliver Williamson , organizacje takie jak firmy mają na celu minimalizację kosztów transakcyjnych. Ekonomia neoklasyczna w żaden sposób nie tłumaczy różnic w organizacji pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami. Co więcej firmy znajdujące się w danym otoczeniu instytucjonalnym będą różniły się od firm działających w innym otoczeniu. Z drugiej strony, zawsze będą występowały między nimi pewne podobieństwa. W dalszej części rozdziału podjęto próbę wskazania specyficznych cech firm oraz grup firm w Japonii.

Kilka danych statystycznych wyjaśnia wspomnianą wyżej popularność Japonii wśród ekonomistów i nie tylko. Podczas gdy na początku naszego stulecia kraj ten posiadał bardzo słabą gospodarkę i dopiero zaczynał się rozwijać po okresie niemal całkowitej izolacji od reszty świata, dziś jest drugi w świecie pod względem potencjału ekonomicznego. W 1994 r. PKB Japonii wynosił 3,7 mld USD (Stanów Zjednoczonych - 5,3 mld USD); stanowi to około 15% światowego PKB. Pod względem dochodu narodowego brutto na osobę Japonia zajmowała w ostatnim dziesięcioleciu 2-7 miejsce. Jest trzecia po Stanach Zjednoczonych i Niemczech, jeżeli chodzi o rozmiary handlu zagranicznego, między innymi zajmuje silną pozycję w handlu pomiędzy krajami trzecimi. Jest jednym z największych światowych wierzycieli. Największy bank na świecie pod względem aktywów to Tokyo Mitsubishi Bank, a w pierwszej dziesiątce jest jeszcze pięć japońskich banków . Jest to jedna z największych i najbardziej prężnych gospodarek na świecie, co czyni ją, szczególnie w oczach ekonomistów bardzo interesującym materiałem do rozważań nad źródłami potęgi oraz możliwościami zastosowania tamtejszych rozwiązań w innych krajach. Jak było to już powiedziane, duży wpływ na konkurencyjność międzynarodową Japonii mają niewątpliwie tamtejsze przedsiębiorstwa. Na początku scharakteryzuje je kilka danych statystycznych. Następnie dokładnie omówiono ich strukturę.

99% podmiotów gospodarczych to firmy małe i średnie, 1% - duże. Te pierwsze zatrudniają 70% siły roboczej w przemyśle przetwórczym, dostarczając około 50% wartości wytwarzanej przez ten sektor . Widać więc, że firmy duże są dużo bardziej efektywne. Organizacja oraz typ zatrudnienia w tych dwóch grupach jest inna. Firmy małe i średnie mniej różnią się od swoich zachodnich odpowiedników - nie występuje tam zatrudnienie "na całe życie", a wynagrodzenia są niższe. Dlatego też głównym przedmiotem zainteresowania będą firmy duże.

W tym miejscu należy wymienić największe japońskie podmioty gospodarcze. Są to grupy przedsiębiorstw wzajemnie ze sobą powiązanych, nazywanych keiretsu. Jedne z nich zajmują się głównie produkcją, kolejne handlem - nazywane są sogo shosha. Oprócz tego bardzo istotną rolę grają banki. Wśród keiretsu wyróżnić można trzy podgrupy.

• Pierwsza to koncerny wywodzące się z przedwojennych zaibatsu, przedsiębiorstw rodzinnych, podobnych nieco do dzisiejszych koreańskich czeboli. Są to Mitsui, Mitsubishi i Sumitomo.
• Druga podgrupa to Dai Ichi Kangyo Bank Group (DKB), Fuji Bank (Fuyo Group) i Sanwa Bank Group.
  Te sześć grup koncentruje się wokół własnych banków. Według niektórych oszacowań posiadają one około 20% japońskiego kapitału . Nazywane są często "wielką szóstką".
• Trzecia podgrupa to przedsiębiorstwa skupione wokół wielkich korporacji - są to Matsushita Group, Toyota Group, Hitachi keiretsu i Nippon Steel keiretsu.

Druga liczba dotycząca ilości firm zawiera instytucje finansowe

Źródło: Toyokeizai Data Bank, Japan Fair Trade Commission za: strona internetowa Uniwersytetu w Toronto, http://mgmt.utoronto.ca/~baum/mgt2005/keiretsu.htm

Keiretsu mają bardzo duży wpływ na konkurencyjność międzynarodową Japonii, kontrolując większość krajowej produkcji i handlu i stanowiąc potęgę na skalę światową. Co więcej, około połowa małych i średnich firm to poddostawcy wielkich wytwórców związanych z keiretsu. W ten sposób prawie wszystkie przedsiębiorstwa znajdują się w wielkiej sieci zbudowanej wokół nich. Pośrednio są one zaangażowane w prawie wszystkie możliwe dziedziny.

Autor: Dariusz Socik