Ryzyko w transakcjach handlu zagranicznego.

Autor: Sergiusz Kuczyński

	Spis Treści   Ryzyko handlowe Ryzyko transakcyjne Ryzyko polityczne Inne rodzaje ryzyka

Ryzyko handlowe

Do zdarzeń określonych jako ryzyko handlowe można zaliczyć takie zdarzenia jak:

• niedostateczne lub złe rozpoznanie i oszacowanie wielkości rynku,
• panujących na nim trendów, segmentów rynku, zapotrzebowanie na towar oferowany przez eksportera,
• pozycji i produktów konkurencji istniejącej w danym kraju.

Ryzyko handlowe występuje przy tzw. transakcjach klasycznych (kontrakty z rozliczeniem dewizowym, głównie z zastosowaniem kredytu kupieckiego, odroczenia zapłaty za zrealizowaną dostawę lub usługę) oraz specyficznych (obrót licencyjny, uszlachetniający, inwestycje bezpośrednie za granicą, kooperacja, transakcje wymienne).

Ryzyko towarowe. Ryzyko związane z jakością towarów i opakowania.

Ryzyko towarowe polega na niebezpieczeństwie utraty lub uszkodzenia towaru, zmiany jego ilości, jakości oraz kondycji handlowej. Obszary występowania tego rodzaju ryzyka związane są przede wszystkim ze składowaniem i transportem towarów.

W obrocie towarowym, tak krajowym jak i międzynarodowym, występuje ryzyko zmian jakości / niestabilna jakość oferowanych wyrobów. Może to się zdarzyć nie tylko wyrobom mało znanych firm, ale również produktom renomowanych firm. Takie ryzyko jest związane z technologią produkcji, słabą kulturą techniczną i niewłaściwym zarządzaniem procesem zaopatrzeniowym i produkcyjnym. Ryzyko jakości wyrobów i opakowania traktuje się jako ryzyko zawinione i odpowiedzialność za braki w jakości wyrobów i opakowań ponosi wytwórca towaru.

Konsekwencjami niestabilnej jakości wyrobów mogą być zerwane kontrakty, odszkodowania, kary umowne, konieczność rekompensaty strat poniesionych przez kontrahentów zagranicznych lub nawet odbiorców finalnych. Ryzyko związane z jakością towarów i ich opakowaniem jest traktowane jako ryzyko zawinione i odpowiedzialność za nie ponosi wytwórca. Wyjątkiem od tej reguły są wypadki związane z działaniem siły wyższej.

W odniesieniu do importu ryzyko to należy eliminować przez stosowanie odpowiednich klauzul w kontrakcie dotyczących jednoznacznego określenia przedmiotu dostawy, jakości wyrobów, jej kontroli, rękojmi, gwarancji, kar umownych itd.

Ryzyko transportowe.

W toku wykonywania transakcji w handlu zagranicznym może wystąpić ryzyko transportowe, to oznacza, że przewożony towar w transporcie morskim, lądowym lub lotniczym może zostać uszkodzony lub może zginąć . Ten rodzaj ryzyka odgrywa szczególna rolę w obrocie międzynarodowym z powodu dużych odległości na które przemieszczany jest towar, czasami konieczności przeładunków, pokonywania granic między państwami oraz ze względu na moment przeniesienia ryzyka ze sprzedawcy na nabywcę. Przy zawieraniu umów najlepiej jest wyraźnie określić moment przejścia ryzyka i odpowiedzialności ze strony na stronę z zastosowaniem odpowiednich reguł Incoterms. Niezmiernie ważnym elementem eliminowania tego rodzaju ryzyka jest wybranie właściwego przewoźnika (spedytora), mającego spore doświadczenie w wykonywaniu tego rodzaju usług oraz stosującego nowoczesne systemy zarządzania logistycznego.

Ryzyko transportowe może być ubezpieczone, polisa ubezpieczeniowa może obejmować takie ryzyka i szkody jak całkowita lub częściowa kradzież, rabunek, defraudacja, zaginięcie, ubytek na wadze, uszkodzenie opakowania, uszkodzenie lub utrata towaru oraz pewne ryzyko związane z działaniem siły wyższej.

Ryzyko zbytu (dystrybucyjne). Ryzyko związane z wyborem zagranicznego kanału dystrybucji.

Ryzyko dystrybucyjne polega na trudności, a czasami nawet wręcz niemożliwości, sprzedaży towaru na skutek niekorzystnej sytuacji rynkowej, zastosowania przez państwo instrumentów protekcjonistycznych (cło, opłaty wyrównawcze, itd.) lub innych instrumentów polityki handlowej stosowanych przez państwo.

Do tego typu ryzyka można również zaliczyć ryzyko związane z wyborem zagranicznego ogniwa dystrybucji. Najczęstszą formą współpracy z kontrahentami zagranicznymi wybieraną przez eksporterów polskich jest obecnie sprzedaż na rynkach zagranicznych za pośrednictwem zagranicznego agenta lub dystrybutora. Głównym źródłem ryzyka w tej sytuacji może być zawarcie umowy (najczęściej długookresowej i co najgorsze - umowy o dystrybucji wyłącznej) z niewłaściwym partnerem lub osobą po prostu nie uczciwą. Nieuczciwość może się przejawiać w działaniu agenta / dystrybutora równolegle na rzecz firmy konkurencyjnej. Umowa może być zawarta z osobą (w przypadku agenta), która nie posiada wymaganych kwalifikacji lub cech osobowości niezbędnych do sprawnego wykonywania pracy, lub w przypadku dystrybutora - firmy nie mającej dobrego standingu finansowego, dobrej pozycji na rynku i rozwiniętych kanałów dystrybucji. To wszystko jest w stanie skutecznie zablokować dostęp eksportera do rynku, zepsuć renomę towarów lub firmy, która je produkuje. Czasami są to na zawsze stracone możliwości i okazja do wejścia na rynek w sytuacji mocnej konkurencji globalnej może już nigdy się nie powtórzyć.

W celu eliminacji tego rodzaju ryzyka należy dokonać dokładnego i odpowiedniego rozeznania odnośnie partnera zagranicznego, jego standingu finansowego, formy prawnej i doświadczenia, pozycji na rynku oraz kontaktów / sieci sprzedaży. Ogromne znaczenie w gromadzeniu tego rodzaju informacji, analizie i podjęciu właściwej decyzji o rozpoczęciu współpracy oraz realnym określeniu warunków współpracy będą miały informacje uzyskane z wywiadowni gospodarczych lub polskich przedstawicielstw handlowych w kraju ewentualnego partnera handlowego.

W tym momencie warto trochę informacji poświęcić omówieniu usług wywiadowni gospodarczych.

Informacja o firmach krajowych jest zazwyczaj lepsza i łatwiej osiągalna, niż informacja dotycząca firmy odległej geograficznie, reprezentująca inną kulturę, prawodawstwo i zwyczaje. W praktyce najczęściej mamy do czynienia z następującymi ryzykami:

• firma zagraniczna nie istnieje,
• firma zagraniczna jest nieuczciwa i wykorzystuje m.in. różnice w prawodawstwie,

Z doświadczeń wywiadowni gospodarczych i firm windykacyjnych wynika, że liczba nieuczciwych firm jest proporcjonalna do liczby firm na danym rynku. Mówiąc o różnicach systemów prawnych w różnych krajach, należy zauważyć, że udział prawnika przy konstruowaniu umowy z partnerem zagranicznym jest konieczny. Zasięgnąć opinii o rozwiązaniach prawnych w konkretnym kraju można za pośrednictwem przedstawicielstw ekonomiczno-handlowych (WEH) przy ambasadach Polski w kraju naszego (ewentualnego) kontrahenta.

Następny problem:

• Kontrakt jest podpisany przez osoby nieupoważnione.
  Transakcje są często zawierane w pośpiechu i z powodów obiektywnych, umowę podpisują osoby na stanowiskach dyrektorskich, nie posiadające jednak umocowania do zaciągania zobowiązań w imieniu danej firmy. W konsekwencji umowa nie jest ważna i istnieje ryzyko, że spory z kontrahentem lub sprawa w sądzie nic nie są w stanie rozwiązać.

Kolejna ważna kwestia:

• firma zagraniczna znajduje się w przejściowych trudnościach finansowych lub firma zagraniczna należy do firm o dużym bezwładzie organizacyjnym i z tego powodu płaci z opóźnieniem.

Z danych badań Komisji Europejskiej wynika, że w krajach Unii aż 33% firm ma trudności płatnicze. Firmy znajdujące się w takiej sytuacji, płacą tylko części klientów - zazwyczaj tym, którzy wiedząc o trudnej sytuacji partnera odpowiednio się zabezpieczają prawnie i finansowo. O zwyczajach płatniczych partnera niezorganizowanego warto wiedzieć z wyprzedzeniem, ponieważ w oczekiwaniu na zapłatę zazwyczaj firma mała i średnia korzysta z kredytu bankowego, którego koszty mogą znacząco obniżyć jej rentowność i konkurencyjność na rynku.

Często bywa tak, że

• firma zagraniczna z założenia wykorzystuje kredyt kupiecki jako najtańszą formę kredytu. Jest to sytuacja bardzo częsta. W krajach Unii ponad 35% firm świadomie opóźnia płatność korzystając z faktu, że nie jest ona obciążona odsetkami, a tym samym jest najtańszą formą kredytu. W niektórych krajach liczba takich dłużników sięga nawet 50%.

Może się zdarzyć, że firma zmierza do upadłości i zawieranie transakcji z wykorzystaniem kredytu kupieckiego jest bardzo częstą reakcją na poważne kłopoty w firmie. Transakcja taka ma wyciągnąć kupującego ze złej sytuacji, a najczęściej jest przysłowiowym gwoździem do trumny. Trzeba wiedzieć, że w krajach Europy Zachodniej upada o wiele więcej firm niż w Polsce. Często są to upadłości lawinowe związane z upadkiem jednej dużej firmy, posiadającej sieć kooperantów uzależnionych całkowicie od istnienia tej firmy.

Wszystkie informacje są niezbędne do dokonania właściwej oceny partnera, z którym zamierza się podjąć współpracę i ryzyka z tym związanego, a także będąc świadomym występowania przesłanek ryzykogennych, do prób jego zminimalizowania.

Wywiadownia gospodarcza (ang.: business information agency lub credit information agency) jest firmą, "która profesjonalnie zajmuje się zbieraniem informacji o przedsiębiorstwach, ich gromadzeniem i przetwarzaniem"

Dostarcza ona informacji handlowych, przygotowuje raporty handlowe o firmach na podstawie danych oficjalnie i legalnie dostępnych na rynku. Oprócz tego posiada ona sieć informatorów (korespondenci) oraz ludzi, którzy informacje pozyskują drogą telefoniczną i faksową, a także liczne źródła informacji takie jak prasa, Internet, dane z sądów o układach i upadłościach, własne dane z windykacji. Raport handlowy wywiadowni składa się z informacji formalno-prawnych (m.in. właściciele, udziały, siedziba, pełna nazwa, ostatnia rejestracja, forma prawna, kapitał), obejmuje informacje finansowe, historię firmy, opis faktycznej działalności, oddziały i firmy związane kapitałowo, bank i numer rachunku (bez stanu rachunku). Często wywiadownie załączają swoje oceny na przykład dotyczące limitu kredytu kupieckiego.
Raport jest potwierdzeniem, że firma pod taką nazwą istnieje, zawiera informacje o formie prawnej, właścicielach, osobach upoważnionych do reprezentacji firmy, dane finansowe (skale obrotów, dane o zatrudnieniu, dane o posiadaniu nieruchomości, zwyczaje płatnicze firmy i jej standing itd.), dane o krajach eksportu-importu, informacje o działalności). Może także zawierać informacje negatywne: m.in. o tym, że firma jest windykowana lub rozpoczęła postępowanie upadłościowe. Informacje ogólne często pochodzą z kontaktu z firmami współpracującymi z firmą badaną.
Działania prewencyjne są tańszą formą walki z niesolidnymi i nieuczciwymi przedsiębiorcami, dzięki temu można uniknąć utraty sporych pieniędzy, kosztów procesów, windykacji i egzekucji. Informacja z wywiadowni pozwala zweryfikować informacje własne i je poszerzyć.
Korzystanie z usług firmy wyspecjalizowanej i posiadającej sieć współpracowników w danym kraju i na całym świecie pozwala uzyskać informacje szybko, z wielu źródeł, i za stosunkowo niewielką opłatę.

Do wywiadowni gospodarczej należy się zwrócić przed podpisaniem kontraktu z nowym kontrahentem, przed podjęciem decyzji o warunkach finansowania partnera, gdy przedsiębiorca otrzyma pierwsze sygnały o tym, że z jego kontrahentem dzieje się cos niedobrego.
Wywiadownie gospodarcze mające swoje biura w Polsce zazwyczaj są częścią międzynarodowych firm zajmujących się tego rodzaju działalnością w skali globalnej i to umożliwia otrzymanie informacji o przedsiębiorstwach praktycznie we wszystkich krajach świata (z pewnymi wyjątkami). Najbardziej znanymi firmami działającymi w Polsce są Creditreform Polska, Dun&Bradstreet, Infocredit, Intercredit, InfoNet KIG.

Ryzyko cenowe.

W okresie między zawarciem umowy a jej wykonaniem cena towaru będącego przedmiotem wymiany handlowej może ulec zmianie niekorzystnej dla podmiotu uczestniczącego w wymianie. Wtedy mamy do czynienia z ryzykiem cenowym. Innymi wyrazami takiego ryzyka mogą być między innymi:

• ryzyko ustalenia zbyt niskiej ceny
  Konsekwencją takiego zdarzenia jest pogorszenie się efektywności transakcji. Nabywca często łączy cenę sprzedaży z jakością wyrobu, dlatego ustalenie zbyt niskiej ceny może być przyczyną tego, że kupujący będzie oceniał towar oferowany po niskiej cenie za towar niskiej jakości. Nie jest wykluczone, ze cena za towar może być uznana za cenę dumpingową i zostanie wszczęto postępowanie antydumpingowe. Tak było między innymi w zeszłym roku z sadzą techniczną pochodzącą z Egiptu i Rosji wobec których to krajów Unia Europejska wszczęła postępowanie antydumpingowe.
• ryzyko ustalenia zbyt wysokiej ceny.
  Rezultatem tego może być pogorszenie się efektywności transakcji, osiągnięcie mniejszej niż zamierzano wielkości sprzedaży oraz poszukiwanie przez kontrahenta zagranicznego luk prawnych w kontrakcie w celu uzyskania niższych cen lub bonifikat.
• ryzyko cenowe związane z terminem wykonania zobowiązania.
  Z tego powodu, że między realizacją dostawy a terminem zapłaty w zależności od branży i wyrobów będących przedmiotem obrotu, istnieje spory odcinek czasowy, oczekując na zapłacenie za dostarczone wyroby eksporter naraża się na ryzyko związane ze zmianą kursów walut i stop procentowych. W celu eliminacji tego typu ryzyka stosuje się bądź ustalenie ceny fix, która wiąże kupującego i sprzedającego bez względu na cenę rynkową w momencie zapłaty, bądź również ustalenie ceny opartej na cenie rynkowej w momencie dostawy. Można także w umowie kupna-sprzedaży zastosować klauzulę rewizji cen w sytuacji, gdy zmiana podstawowych składników ceny przewyższy ustalony poziom.
• ryzyko ceny kredytowej.
  Z reguły cena kredytowa jest wyższa od ceny gotówkowej. Ryzyko polega na tym, że im dłuższy okres kredytowania odbiorcy, tym więcej możliwości nie wywiązania się z zobowiązań płatniczych. Ten rodzaj ryzyka jest ubezpieczalny w ramach ubezpieczeń kredytów eksportowych. Prawdą jednak jest, że na kredytowanie odbiorcy zagranicznego lub czekanie przez kilka miesięcy na pokrycie długu z ubezpieczenia przy ewentualnej jego niewypłacalności, może sobie pozwolić tylko duża firma. Ta sytuacja zazwyczaj jest "zabójcza" dla małych i średnich firm.

Ryzyko walutowe. Ryzyko kursowe.

Ryzyko walutowe jest szerokim pojęciem obejmującym:

• ryzyko kursowe,
• ryzyko kraju, związane z wydarzeniami politycznymi, zmianami przepisów dewizowych ograniczających transfer dewiz itp.,
• ryzyko systemowe.

Określenia ryzyko walutowe i kursowe są często w praktyce używane zamiennie. W chwili obecnej nie można prowadzić działalności handlowej bez udziału banków jako ogniwa pośredniczącego w transakcjach handlowych. Postępująca globalizacja obejmuje coraz większe kręgi ekonomicznej działalności człowieka, dotyczy to w znacznym stopniu rynków finansowych. Transakcje zawierane przez banki w walutach obcych na międzynarodowych rynkach finansowych są narażone na wiele typów ryzyka.

Ryzyko kursowe ponoszą zarówno importerzy jak i eksporterzy. Są oni narażeni na ryzyko zwłaszcza w warunkach występowania kursów płynnych, kształtujących się na rynkach międzynarodowych pod wpływem podaży i popytu. Ryzyko wynika ze zmiany kursu walut, w których banki udzielają kredytów oraz lokują depozyty.

Ryzyko kursowe jest pochodną niebezpieczeństwa zmiany kursów walut w okresie między zawarciem transakcji a otrzymaniem należności za sprzedany towar. Na załączonych niżej wykresach widzimy jak zmieniał się kurs dwóch najczęściej stosowanych w transakcjach handlu zagranicznego i stabilnych walut: EURO i Dolara USA:

Wykres 1. Zmiany kursu EUR /365 dni/

Wykres 2. Zmiany kursu USD /365 dni/

Źródło: http://www.brebank.com.pl/ekonomia/

Im dłuższy okres występuje miedzy datą zawarcia kontraktu, rozpoczęcia produkcji lub realizacji dostawy a faktycznym wpływem pieniędzy na konto eksportera, tym trudniej oszacować przyszły poziom kursów walut. Mimo stabilności takich walut jak EUR, USD, GBP lub CHF, w systemie elastycznych kursów walut jest niebezpieczeństwo otrzymania należności w walucie krajowej faktycznie niższej od założonych. Przy dużych kwotach zmiana kursów nawet o kilka punktów procentowych może spowodować powstanie strat (lub również dodatkowego zysku). Tadeusz T. Kaczmarek w swojej książce "Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym" podaje taki przykład:

"Eksporter dostarczył w 1998 roku towary zafakturowane w USD o wartości 100 tysięcy USD po kursie 1,76 DEM za 1 USD. Uzgodniona płatność reszty należności miała nastąpić w późniejszym terminie - w roku 2005. Nie zawierając transakcji zabezpieczającej go przed zmianą kursu wymiany, eksporter naraża się na niebezpieczeństwo poważnych strat w przypadku dewaluacji dolara amerykańskiego w stosunku do marki niemieckiej np. do poziomu 1,43 DEM/1 USD. Zamiast oczekiwanej zapłaty 176 000 DEM eksporter po 7 latach otrzyma tylko pomniejszoną równowartość (w markach niemieckich) uzgodnionej kwoty w dolarach, odpowiadającą 143 000 DEM. Oznacza to zmniejszenie przychodu o 18,75%. Eksporter ponosi zatem ryzyko kursu wymiany zarówno jako dostawca, fakturujący w walucie obcej, jak i jako wierzyciel kredytu udzielonego w obcej walucie."

Kraje UE należące do strefy EURO stosując w rozliczeniach wspólną walutę mają doskonałą możliwość eliminacji tego rodzaju ryzyka oraz obniżenia kosztów transakcyjnych. Firmy polskie produkujące wyroby z surowców kupowanych za EUR powinny dążyć do sprzedawania swoich wyrobów gotowych również w tej samej walucie minimalizując w ten sposób ryzyko kursowe.

Ryzyko kraju (o którym będzie mowa w kolejnej części niniejszej pracy) polega na tym, że różnego rodzaju okoliczności polityczne dotyczące danego kraju (ryzyko wojen, zmiany rządów i związane z tym zmiany polityki gospodarczej, zmiany przepisów prawa dewizowego czy podatkowego) mogą zatrzymać albo przynajmniej zahamować przepływ strumieni pieniężnych tego kraju; podobne efekty mogą wywołać klęski żywiołowe w dużej skali, których możliwość wystąpienia zalicza się także do ryzyka kraju.

Ryzyko systemowe w dziedzinie kształtowania kursów walutowych, polega na tym, że w kraju stosującym dotąd jeden z możliwych systemów ustalania kursów walutowych (np. system kursów płynnych) przechodzi się na inny system (np. kursów stałych) wobec przystąpienia tego kraju do jakiegoś regionalnego porozumienia walutowego.

Doświadczenia krajów uprzemysłowionych pokazują, iż wraz z rozwojem ekonomicznym rośnie stopień powiązań z zagranicą, przez co problem ryzyka kursowego nabiera szczególnego znaczenia. Istnieje wiele kanałów, jakimi potencjalne i rzeczywiste wahania kursów walutowych wpływają na sytuację finansową przedsiębiorstw uczestniczących w wymianie międzynarodowej.

Z punktu widzenia wyniku finansowego można wyróżnić następujące czynniki decydujące o rozmiarach ryzyka kursowego, jakiemu ono podlega:

• wielkość otwartych pozycji walutowych w poszczególnych walutach,
• terminy wymagalności zawartych transakcji dewizowych,
• wielkość zmian kursu wynikających m.in. z obowiązującego systemu kursowego.

Im większe rozmiary otwartych pozycji walutowych, tym większe zagrożenie ryzykiem, choć równocześnie i większa szansa zarobienia na zmianie kursów walutowych. Im dłuższe terminy wymagalności, tym większy potencjał ryzyka. Im większy zakres wahań kursowych, tym większe zagrożenie ryzykiem.

Metody minimalizacji ponoszonego ryzyka kursowego w obrocie dewizowym.

Na międzynarodowym rynku dewizowym najbardziej rozpowszechnionym typem transakcji jest transakcja kasowa, zwana też transakcją natychmiastową (spot). Istotnym wyróżnikiem tego typu transakcji jest umówiony termin rozliczenia tj. termin zaliczenia sumy na rachunek (value date), który na ogół wynosi dwa dni po zainicjowaniu transakcji, znane są również transakcje kasowe typu "następnego dnia" lub "tego samego dnia".

Transakcje swapowe - transakcje typu swap polegają na wymianie jednej waluty na drugą w ustalonych terminach i po uzgodnionych z góry cenach.

Polega ona na kupnie waluty A za walutę B na datę waluty spot, z natychmiastową jej odsprzedażą za tą samą walutę na datę waluty forward (tzn. w terminie) lub odwrotnie jest to operacja sprzedaży waluty A za walutę B na datę waluty spot, z jednoczesnym odkupieniem sprzedanej w taki sposób waluty A za tą samą walutę B na datę waluty forward.

Jednym z najwcześniejszych typów transakcji wymiany jest tzw. swap walutowy (currency swap). W tym przypadku dwie zainteresowane strony wymieniają przepływy gotówkowe na papier dłużny. Kluczowym aspektem tej transakcji jest to, że bank organizuje dany swap jako jedną transakcję z jednym kontrahentem (innym bankiem lub podmiotem niebankowym). W wyniku zawarcia tej transakcji każda ze stron korzysta z waluty przez okres, w którym nie jest ona wymagana. Zobowiązanie o zmiennej stopie procentowej w pierwszej walucie zostaje wymienione na zobowiązanie o stałej stopie procentowej w walucie drugiej.

Transakcje terminowe (Forward Rate Agreements) - są instrumentem umożliwiającym zabezpieczenie się przed ryzykiem stopy procentowej, daje możliwość ustalenia stałej, efektywnej wysokości stawki procentowej odnośnie przyszłej transakcji. Kontrakt forward to porozumienie pomiędzy dwoma stronami (forma umowy), w którym jedna ze stron zobowiązuje się zakupić aktywa określone w kontrakcie, po ustalonej cenie, w danym momencie w przyszłości, a druga strona zobowiazuje się je sprzedać. Głównym czynnikiem determinującym wysokość kursu kontraktu forward jest możliwość dokonania tzw. arbitrażu - stworzenia "syntetycznego" kontraktu forward poprzez odpowiednie złożenie operacji na rynku natychmiastowym i jeżeli koszt / cena takiego zestawu transakcji jest różny od kursu rzeczywistego kontraktu forward, to powstaje możliwość zrealizowania zysku arbitrażowego bez ponoszenia kosztów i ryzyka.

Transakcje typu futures można określić, jako umowę kupna / sprzedaży danego instrumentu finansowego, według wcześniej określonego standardowego przyszłego terminu po cenie uzgodnionej w dniu dzisiejszym przez strony, wg systemu open outcry - polegającego na ustnym przetargu na zorganizowanej giełdzie.

Transakcje nierzeczywiste currency futures charakteryzują się cechami:

• wielkość kontraktu, termin zawarcia i czas trwania kontraktu są wystandaryzowane;
• rolę partnera transakcji spełnia izba rozliczeniowa giełdy (Clearing House), w związku z czym odpada konieczność badania bonitetu partnera;
• standaryzacja i pośrednictwo giełdy zapewnia łatwość zawarcia transakcji przeciwstawnej;
• ponad 90% transakcji futures zostaje zrealizowana poprzez tzw. wyrównanie pozycji walutowej wobec izby rozliczeniowej giełdy przed nominalnym terminem, czyli na zawarciu pozycji przeciwstawnej do tej, która wcześniej została dokonana na tę samą walutę i termin;
• zawarcie transakcji futures wymaga wpłaty depozytu początkowego; zyski i straty wynikające ze zmiany kursu rozliczane są codziennie;
• ze względu na standaryzację kontraktu nie zawsze odpowiada on indywidualnym potrzebom w zakresie zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym.

Techniką zarządzania powiązaną z wykorzystaniem prognozowania ruchu kursów wymiany (stóp procentowych) z zastosowaniem skutecznych metod planowania w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem jest hedging. Nierzeczywiste transakcje typu futures stanowią dobry przykład stosowania hedgingu, tzn. zabezpieczenia uczestnika gry rynkowej przed skutkami niekorzystnej sytuacji kursowej. Hedging za pomocą kontraktów walutowych futures polega na zajęciu takiej pozycji na rynku kontraktów futures, która może wygenerować zysk równy stracie związanej z niekorzystnymi zmianami wahań kursów dewizowych na rynku natychmiast. Banki pragnąc zabezpieczyć przed ryzykiem kursowym długą pozycję w określonej walucie, zajmują krótką pozycję w tej walucie na rynku futures, sprzedając odpowiednią liczbę kontraktów. Z kolei te banki, które chcą zabezpieczyć krótką pozycję dewizową w określonej walucie, zajmują długą pozycję w tej walucie na rynku futures, kupując odpowiednią liczbę kontraktów. W rezultacie hedgingu podmiot zabezpieczający (hedger) zajmuje zarówno pozycję długą, jak i krótką w odniesieniu do określonej waluty.

Opcje walutowe - dewizowa transakcja opcyjna (foreign exchange option) jest prawem do zakupu waluty (call option) lub sprzedaży waluty (put option) po konkretnej cenie wykonywania opcji (strike price) w ustalonym terminie (dacie) lub przed jej upływem (experation date). Ogólnie rzecz biorąc opcja walutowa z odpowiednią opłatą z jednej strony zabezpiecza przed niekorzystnymi ruchami walutowymi, z drugiej umożliwia osiąganie zysku, gdy zmiany na rynku walutowym są dla danego podmiotu korzystne. Opcja walutowa bywa wyżej oceniana niż transakcja forward, ponieważ stwarza możliwość czerpania zysków z korzystnych ruchów walutowych przy jednoczesnym ograniczeniu ewentualnych strat do kosztu opłaty za opcję.

Dzięki wykorzystaniu transakcji opcyjnych podmiot gospodarczy ma możliwość zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami kursów walutowych, przy zachowaniu prawa do nieograniczonych zysków w razie korzystnej zmiany kursów walutowych, prawo do wycofania się z kontraktu przez odsprzedaż bankowi wystawionej przez klienta opcji przed upływem terminu jej ważności po aktualnej cenie a także możliwość wykorzystywania opcji w celach maksymalizacji wyniku finansowego; przy trafnym przewidywaniu ruchu kursów walut opcje walutowe dają możliwość zysku; maksymalna strata w wypadku opcji walutowych to cena opcji zwana premią, którą klient musi zapłacić.

 

Ryzyko transakcyjne (kontraktowe)

Wielkość ryzyka transakcyjnego można określić wielkością zaangażowanego kapitału pośredniego i/lub bezpośredniego. Istnieje tu możliwość poniesienia strat z powodu niewykonania lub nie właściwego wykonania transakcji. Ryzyko kontraktowe urzeczywistnia się w następstwie niedotrzymania zobowiązań umownych przez uczestników transakcji oraz w wyniku wystąpienia okoliczności niezależnych od uczestników transakcji mających dla nich charakter siły wyższej.

Nie traktuje się jako ryzyko działania siły wyższej wypadków losowych wynikających z zawartych transakcji handlowych, np. wybór nieodpowiedniego kontrahenta, lub nawet wybór uczciwego partnera, który z różnych przyczyn od niego zależnych, nie wywiązuje się z umowy, skutki niedotrzymania terminów dostawy, dostarczenie towaru odbiegającego jakościowo od ustaleń kontraktowych, nieodebranie towaru lub zwłoka w jego odbiorze, zwłoka lub niezapłacenie za dostarczony towar itd.

Importer uczestnicząc w transakcjach również ponosi ryzyko. Najczęstszą formą jest ryzyko nieotrzymania zwrotu kwoty zaliczki (przedpłaty) z tytułu niewykonania przez eksportera swoich zobowiązań kontraktowych z powodów ekonomicznych i/lub politycznych, opóźnienie dostawy, dostarczenie towaru złej lub gorszej jakości niż ustalono, sfałszowania dokumentów i odbioru pieniędzy z akredytywy, niedostarczenie dokumentów, lub dostarczenie dokumentów niekompletnych. Źródłem ryzyka mogą być różnice interpretacyjne dotyczące klauzul kontraktu, różnice w systemach prawnych, ekonomicznych, kulturowych itd.

Sposobem eliminacji tego typa ryzyka mogą być dobrze, fachowo przeprowadzone negocjacje oraz mądrze skonstruowana umowa dokładnie i precyzyjnie określająca przedmiot wymiany, warunki współpracy, płatności, odbioru towaru, zawierające klauzule kontraktowe dotyczące prawa umowy, sposobu rozwiązywania sporów, a także wszystkie niezbędne elementy techniczne kontraktu (data, podpis, formuła handlowa określająca warunki sprzedaży i moment przejścia ryzyka, itd.). W celu przygotowania dobrego kontraktu, zabezpieczającego interesy sprzedającego niezbędna jest współpraca z dobrym doświadczonym prawnikiem posiadającym wiedzę na temat związany z międzynarodowym prawem handlowym, oraz polskimi przedstawicielstwami ekonomiczno-handlowymi w kraju kontrahenta. Podczas przygotowywania kontraktu / przed rozpoczęciem współpracy należy uzyskać jak najwięcej informacji o kontrahencie zagranicznym i zwrócić się do wywiadowni gospodarczej.

 

Ryzyko polityczne

Do zdarzeń określanych jako ryzyko polityczne zalicza się ryzyko kraju oraz ryzyko transferu.

Ryzyko kraju.

Jest ono związane z interwencją rządów w gospodarkę konkretnego kraju lub niektóre jej sektory. Taka interwencja może mieć różne formy, np.

• zmiana prawa podatkowego, innych aktów prawnych mających bezpośredni wpływ na działalność podmiotów gospodarczych,
• ograniczenia dewizowe, w tym także ograniczenia lub zakaz transferów za granicę.
• Może ona także przyjmować kształt dyskryminacji firm zagranicznych działających na terenie danego kraju lub eksportujących do tego państwa, aż do
• otwartego eliminowania przedsiębiorstw zagranicznych z rynku krajowego poprzez nacjonalizację lub ekspropriację ich mienia i aktywów.

Rozkład sił politycznych oraz sytuacja polityczna kraju wpływa w sposób decydujący na gospodarkę kraju, w którym przedsiębiorstwo zagraniczne prowadzi działalność, i musi się ono liczyć z prowadzoną przez rząd danego państwa polityką w sferze gospodarczej i stosunków międzynarodowych. Brak stabilności prawa i rozwiązań prawnych zwiększa ryzyko polityczne. W przypadku zaistnienia sytuacji ryzyka kraju kontrahent zagraniczny nie może lub nie będzie w stanie zrealizować podjętego zobowiązania. Spośród wielu przyczyn można tu wymienić wojnę, przewrót polityczny, katastrofę, klęskę żywiołową, nieurodzaj, moratorium rządu, różnego rodzaju afery gospodarcze i polityczne. Ten rodzaj ryzyka może być minimalizowany poprzez stałe monitorowanie sytuacji politycznej i gospodarczej kraju, zmian w jego prawodawstwie, analizę raitingu danego kraju prezentowanego przez wyspecjalizowane instytucje międzynarodowe. Ten typ ryzyka jest ubezpieczalny. Ubezpieczyciel może w umowie ubezpieczenia ograniczyć swą odpowiedzialność tylko do niektórych zdarzeń zaliczanych do ryzyka politycznego.

Ryzyko transferu.

Ryzyko transferu polega na wprowadzeniu przez rząd konkretnego państwa zakazu na dokonywanie transferów funduszy, zamiany waluty krajowej na waluty obce. Może to być przyczyną niemożliwości dokonania przez kontrahenta zagranicznego płatności nawet mimo że kontrahent jest w dobrej kondycji finansowej. Przykładem takiej sytuacji może być tzw. "kryzys rosyjski" z 1998 roku. To ryzyko jest bardzo trudne do przewidzenia. Sposób postępowania w stosunku do tego rodzaju ryzyka w celu jego minimalizacji powinien być podobny jak i działań prewencyjnych dotyczących poprzedniego rodzaju ryzyka, czyli: stałe monitorowanie sytuacji politycznej i gospodarczej kraju, zmian w jego prawodawstwie, szczególnie dotyczących regulacji dewizowych oraz analiza raitingu danego kraju.

 

Inne rodzaje ryzyka

W praktyce prowadzenia działalności gospodarczej można spotkać się także z innymi rodzajami ryzyka, które w sposób pośredni wpływają na przebieg transakcji handlu zagranicznego. Są to między innymi:

• Ryzyko operacyjne i kontrolne dotyczące kwestii związanych z pracownikami, ich osobowością a także zagadnień technicznych i organizacyjnych;
• Ryzyko cywilizacyjne związane z istniejącymi różnicami mentalnościowymi i cywilizacyjnymi. W świetle narastających konfliktów na tle różnic kulturowych i cywilizacyjnych, należy starać się poznawać kulturę i tradycje innych narodów oraz brać je pod uwagę przy współpracy z kontrahentami z krajów należących do innych kręgów kulturowych.
• Ryzyko społeczne jest w znacznym stopniu powiązane z poprzednim typem ryzyka i dotyczy sposobu zachowania się obywateli danego kraju, podyktowanych zasadami religii, kultury, ustroju politycznego, tradycjami itd.

Przemiany dokonujące się obecnie w gospodarce światowej, związane z szybkim rozwojem technologicznym środków produkcji i komunikacji, postępującej globalizacji oraz zmian cywilizacyjnych mogą rodzić nie tylko nowe możliwości, ale i nowe rodzaje ryzyka. Na razie skoncentrujmy się na omówieniu sposobów minimalizacji wyżej wymienionych typów ryzyka za pomocą dostępnych na dzień dzisiejszych środków i możliwości.

Autor: Sergiusz Kuczyński